Ik kreeg via email de interessante vraag om, vanuit boeddhistisch standpunt, eens een licht te werpen op een schijnbare tegenstelling. Ik citeer de ontvangen koan (want dit soort vraagstellingen beschouwt men binnen het zenboeddhisme ook als een koan):
"Het streven naar je persoonlijke geschiedenis 'loslaten' maar tegelijk ook ernaar streven om je karmische verbindingen zinvol uit te leven en in harmonie te brengen, lijken me een ogenschijnlijke tegenstelling."

Op de hoogte van de persoonlijke achtergrond van de schrijver, meen ik te begrijpen dat hij met 'persoonlijke geschiedenis' liefdevolle en vriendschappelijke relaties uit zijn verleden bedoeld. Relaties die om diverse reden verbroken of een lange periode uit het zicht waren geraakt, maar die omwille van hun 'karmische verbondenheid' opnieuw in beeld komen en die hij bijgevolg graag in harmonie, zinvol wil uitleven.

In de poging hier een verhelderend licht op te werpen, moeten we eerst enkele elementen uit deze stelling afzonderlijk nader bekijken.
De Boeddha heeft steeds benadrukt dat hij in zijn leringen slechts één hoofddoel had: hoe het lijden te overkomen. Na de verlichting op zijn 35-ste levensjaar, heeft hij 45 jaren rondgetrokken en via het doorgeven van diverse, diepgaande psychologische inzichten steeds dit ene hoofddoel voor ogen gehouden.
Eén van die inzichten tracht ons duidelijk te maken dat het leven een voortdurend veranderend proces is. Letterlijk niets blijft zelfs voor ook maar één seconde onveranderlijk. Terwijl ik dit schrijf, zijn mijn gedachten hoe dit te formuleren reeds verleden tijd. In de veronderstelling dat ik morgen zou terugkeren naar Huê in Vietnam, zal ik daar niet meer dezelfde Perfume River tegenkomen want de hele massa water die er momenteel doorheen stroomt, is al lang hetzelfde water niet meer dan toen ik er twee maanden geleden langs wandelde. Nochtans zijn we doorgaans geneigd te denken dat we terugkeren naar dezelfde rivier. We kunnen dit voortdurend veranderende proces niet vasthouden of omkeren, enkel heel bewust leren beseffen en aanvaarden. Echter onze menselijke, zelfgerichte geaardheid wil steeds vasthouden, zich vastklinken aan die mensen, voorwerpen, plaatsen, smaken...die we aangenaam vonden, of van houden. De Boeddha stelde dat we het verleden niet meer hebben, dat we er helemaal niets meer kunnen aan veranderen en dat bijgevolg het trachten vasthouden hieraan ons enkel overtollig lijden zal bezorgen. Wat je niet hebt, of niet meer hebt, kan je niet beheersen, sturen of controleren. Onze persoonlijke geschiedenis heeft ons weliswaar gebracht waar we nu staan, wie we nu zijn, maar is en blijft verleden tijd. Daaraan vasthouden heeft geen zin.
Zo, wat is nu de betekenis of waarde van je persoonlijke geschiedenis? Aangezien dit een onderdeel is van de koan, en wij koans enkel kunnen oplossen of begrijpen vanuit ons persoonlijk inzicht (de banaan die je zelf moet eten), laat ik het antwoord over aan de lezer.

Zoals we het verleden niet meer 'hebben', hebben we de toekomst 'nog' niet. Ook daar hebben we geen vat op. We kunnen deze toekomst enigszins sturen door wat we momenteel denken, uitspreken of in daden omzetten. Ik gebruik hierbij graag het voorbeeld van het biljartspel (pooltable). De wijze waarop je de bal die je aanspeelt een tik geeft, zal de toekomstige richting van de tweede bal sturen. Het gaat hem dus om het 'momentum' van aansturen. Het enige leven dat we echt kunnen beheersen, is het leven in het 'nu'. In het hier en nu hebben we de mogelijkheid, én vrijheid, van een keuze. In de prachtige Himalaya-film 'Caravan', hoor je een jonge, wijze monnik aan zijn vader uitleggen dat wanneer je voor een splitsing komt te staan en een keuze tussen twee verschillende wegen moet maken, je altijd best de moeilijkste weg kiest. Dan kom je die uitdagingen tegen die je sterker maken.
Karmische verbindingen brengen het verleden, zoals de uitdrukking zelf duidelijk maakt, in verbinding met het heden, en hebben bijgevolg een sturende invloed op de toekomst. Het is als het ware één 'fluïdum'. Het leven als één vloeiende beweging van moment naar moment. 'Mindfulness', al wordt deze term tegenwoordig al te vaak (mis)gebruikt, betekent dat we onze tegenwoordigheid van geest best in het 'momentum' behouden. En geheel in overeenstemming met het boeddhistisch gedachtegoed, deze tegenwoordigheid van geest -en dus van keuze- behouden en bewust beleven. Dat gaat niet vanzelf maar vraagt, vooreerst herkenning, vervolgens doorgedreven en volhardend oefenen. "It takes a lot of effort before something can become effortless."
Wie deze dagen de begaafde pianisten aan het werk hoort en ziet, geselecteerd als finalisten voor de befaamde Koningin Elizabeth wedstrijd, hoort en ziet fantastische uitvoerders met schijnbaar gemak virtuoze prestaties leveren, echter niet al die jaren van doorgedreven training die er achter schuilgaan.

Laat ons terugkeren naar het uitgangspunt, naar onze koan. Is er inderdaad een tegenstelling tussen wat we in ons verleden aangegaan zijn en willen loslaten, en wat we in het heden en de toekomst juist willen harmoniseren?
Laat me de koan hiervoor enigszins anders formuleren. De vraag wordt dan:
Is het te verzoenen dat men enerzijds het zichzelf wil aanleren om passies en gevoelens meer los te laten, wat bijgevolg tevens veronderstelt dat je jezelf niet al te sterk bindt of afhankelijk maakt van diegenen die je graag ziet, en anderzijds je jezelf met hart en ziel, en met de bereidheid al je verantwoordelijkheden op te nemen, wil toewijden aan je geliefde medemensen?
In de dharmapada lezen we: 'If you get a prudent companion who is fit to live with you, who behaves well and is wise, you should live with him/her joyfully and mindfully, overcoming all dangers. If you do not get a prudent companion who is not fit to live with you, who behaves not well and is not wise, you better should live alone as an elephant does in the elephant forest.'
Uiteraard richtte de Boeddha zich indertijd voornamelijk naar zijn bhikkhu's en bhikkhuni's, monniken en nonnen. Hen gaf hij de raad mee: 'Better it is to live alone. There is no fellowship with the ignorant. He who sits alone, rest alone, walks alone unindolent, who in solitude controls himself, will find delight in the forest. ...By oneself, indeed, is evil done; by oneself is one defiled. By oneself is evil left undone; by oneself, indeed, is one purified.'
Maar hij voegde hier ook aan toe, dat een waardevol en heilzaam bestaan als leek, met zoveel meer uitdagingen en verantwoordelijkheden dan waar zijn geïsoleerde monniken en nonnen ooit mee konden geconfronteerd worden, oneindig meer gunstige verdiensten (merits) en dus positief karma oplevert. Hij bood zijn volgelingen gewoonweg het makkelijkst te volgen pad aan.
Bijzonder boeiend is het om te lezen over Vimalakirti, een lekenboeddhist en huisvade met kinderen, die de les spelt aan de Boeddha's voornaamste leerlingen. Het niveau van zijn inzichten en verworvenheden ging beduidend dieper dan dat van geroutineerde monniken. Hij is en blijft een bijzonder voorbeeld van iemand die ogenschijnlijke tegenstellingen vloeiend wist te verzoenen.
Er zijn geen tegenstellingen meer wanneer je je verstandelijke, dualistische kijk opgeeft. Bijgevolg is het perfect mogelijk los te laten waar je zoveel 'hart' aan gegeven hebt, omdat in dit 'loslaten' de onvoorwaardelijke liefde vervat zit. Bestaat er een grotere vorm van liefde dan die die niets, egocentrisch, aan zichzelf wil binden?

Ja dus, het is mogelijk om tegelijkertijd je verleden los te laten, je universeel menselijke verantwoordelijkheden en aangegane verbintenissen in het verleden, te koppelen aan wat je hier en nu op je pad vindt. Het is louter een kwestie van er niet al teveel over na te denken, het eerder te laten gebeuren. En je te blijven verwonderen over alles wat met je gebeurt. En jezelf nooit al te serieus te nemen. Een lach en een traan. Wanneer ik hard moet lachen, maak ik behoorlijk wat tranen aan.

Het blijft een belangrijke vraag: heb ik diegenen die ik werkelijk graag zie, nodig? Indien ja, dient zich de vraag op waarom? Wat zoek ik te verkrijgen, wat kan ik aanbieden?
Heel vertrouwelijk kan ik verduidelijken dat ik deze dagen, in Kampot verblijvend, een heel fijne jonge dame mocht leren kennen. Ik zie haar dermate graag, zelfs zonder enige seksuele aantrekkingskracht, dat ik met haar aanwezigheid -in gedachte- wakker word en ga slapen. Ze doet me denken aan twee vrouwen die in mijn leven een bijzondere plek innamen: mijn geliefde moeder en een Vietnamese vrouw waar ik mijn hart aan verloren was.
Maar primordiaal moet ik de overweging maken, gaat het om mijn persoonlijk geluk of om dat van de persoon die ik graag zie? Wat ik nog kan bieden, strookt geenszins met de kinderwens die een jonge vrouw, geheel natuurlijk, kan koesteren. Bijgevolg moet ik dus mijn gevoelens loslaten, in eerste instantie denken aan het toekomstig geluk en welbevinden van diegene die ik graag zie. In geen enkele richting kan ik mijn egocentrische impulsen hierin verantwoorden.
Bij deze denk ik dat voornoemde koan voldoende verduidelijkt is.

Ik zie mijn kinderen graag, maar alle kinderen in de wereld zijn mij kinderen.

In gesprek met Robert, de Nederlander die samen met zijn Cambodjaanse vriendin het restaurantje in Kampot runt waar ik graag ga eten en werken, hadden we het over de stemkleur van mensen. Als gewezen eigenaar van een platenwinkel in Nederland is hij een fervent muziekliefhebber én kenner, en dus hadden we een interessant gespreksonderwerp.
Ik vertelde hem over een stempsychologe die ik ooit in een radio interview boeiende zaken hoorde vertellen. Volgens haar kan je heel wat karaktereigenschappen waarnemen achter deze stemkleur van mensen. Dat maakte een behoorlijk indruk op mij want ik ben steeds heel gevoelig geweest aan dit gegeven. Zo werd ik, bij het allerprilste contact met Lieve, die later mijn vrouw is geworden, onmiddellijk gecharmeerd door haar stem. Mensen met een stemgeluid dat snijdt als een scheermesje  bv, zal ik eerder trachten te mijden, of niet langer dan noodzakelijk contact mee onderhouden.
Verder in de loop van het gesprek ging het over de eenheid van alle dingen. Want net als de stem, die een onderdeel is van het hele holistische geheel dat ons lichaam en geest uitmaakt, is letterlijk alles met mekaar verbonden. In een dauwdruppeltje kan je het hele universum herkennen, en andersom.

Ik vertelde Robert dat er naast de klassiek Chinese accupunctuur, ook de van oorsprong Franse oor-accupunctuur bestaat. Daarbij beschouwt men de vorm van het oor als een omgedraaide foetus. Als je hiernaast het gegeven legt dat de vroegere piraten (die uiteraard nog nooit gehoord hadden van deze medische techniek) een gaatje prikten in hun oorlelletje, en er dan een ring door staken om het open te houden, dit deden om beter in de verte te kunnen puren, gaat er toch wel een lampje branden. Blijkbaar wisten zij perfect het plekje op het oor te vinden dat overeenstemt met het punt dat correspondeert met de ogen.
Maar er bestaan meerdere voorbeelden waaruit we, op een bevattelijke wijze, die eenheid van alle dingen kunnen opmaken. Ook de voetzolen worden zo in kaart gebracht bij de voetreflex-therapie. In Bangkok zag ik een dergelijke, prachtig uitgewerkte kaart aan de muur hangen van een massagesalon.

Het heeft me vroeger sterk aangesproken toen ik een wijze historicus hoorde uitleggen dat, in de geschiedenis van de mensheid, er zich ingrijpende evoluties (lichamelijke mutaties en evoluties zowel als grote veranderingen in de opvattingen en denkwijze van mensen) simultaan maar onafhankelijk van mekaar hebben voorgedaan, zelfs bij delen van de wereldbevolking die in die tijd onmogelijk met mekaar in contact konden zijn gekomen. Het is niet de bedoeling om hier verder, technisch over in detail te gaan, -het is niet mijn expertise-, maar dit gegeven wijst in ieder geval op het feit we de eerder aangehaalde eenheid binnen het individu kunnen uitbreiden naar de gehele mensheid. Een letterlijke verschil in afstand, in kilometers uitgedrukt, maakt hierbij blijkbaar niets uit. Misschien moeten we hierin het gelijk van de Boeddha's leringen bevestigd zien, dat de dualiteitsgedachte slechts een conceptuele constructie van ons denken is, die ons -onwetend of verblind- opsluit in egocentrische waanbeelden en illusies.

De Belgische sinoloog en professor-emeritus van de katholieke universiteit in Leuven, Ulrich Libbrecht, schrijft in zijn boek 'Met dank aan het leven' dat het monotheïstisch gedachtengoed van de rooms-katholieke kerk een serieuze verantwoordelijkheid draagt in de historische verloedering van het milieu. De mens, verondersteld als hoofdcreatie van de schepping, verkreeg aldus het recht van heerser van de aarde. Hij mocht bijgevolg alle ondergeschikte elementen van die schepping, naar goeddunken en welbevinden, naar zijn hand zetten. Het blijft een gevaarlijke 'verdwaling' al het kwade op aarde makkelijkshalve toe te schrijven aan een soort duivel -buiten onszelf-. Dit soort denken stimuleert allerminst het inzicht dat wij, en enkel wijzelf, verantwoordelijk zijn voor onze gedachten, woorden en daden. Als je de mens het morele recht verleent zich 'boven' iets te stellen, creëer je onvermijdelijk ook een beneden. God en duivel, goed en kwaad, hemel en hel, boetedoening en beloning....allen slechts dualistische concepten die de natuurlijke eenheid van alle fenomenen niet inzien. Als we er logischerwijze van uitgaan dat het ons gekende universum het gevolg is van een big-bang, -wie wil daar nog aan twijfelen?- en er zich sindsdien een onmeetbare expansie van fragmenten is gaan voordoen waarvan de aarde slechts een minuskul onderdeeltje is, en deze explosieve fragmentatie zich ook verder op onze planeet heeft voorgedaan, waarvan wij dan weer een miniem onderdeeltje zijn, dan volstaat het om de hele beweging terug naar de oorsprong te maken en te besluiten dat letterlijk alles uit één en dezelfde energie ontstaan is. Simple like that.

De zogenaamde wetenschappelijke 'verlichting' van de renaissance, die zich eerder wilde ontdoen van een al te grote religieuze inmenging en dominantie, heeft weliswaar de mensheid nieuwe en wonderlijke inzichten gebracht, maar heeft evenzeer -vanuit ecologisch standpunt- boter op het hoofd. Onze westerse, allopathische geneeskunde heeft de mensheid heel wat goede zaken aangeboden maar blijft problemen symptomatisch benaderen. Heb je een probleem aan de maag, dan schrijft de dokter je wel een pilletje voor, voor de maag.
Homeopathie, die veeleer uitgaat van de mens als holistisch geheel, krijgt nog steeds geen officiële erkenning. Al is het zelfs geweten dat ze ook bij dieren werkzaam is en men bijgevolg moeilijk het 'placebo-effect' kan inroepen.
We kunnen ons de vraag stellen hoeveel de -zo geprezen- wetenschap eigenlijk 'weet'. Kunnen wij überhaupt weten (of dus onze beperkte verstandelijke vermogens aanboren) om -pakweg- te bevatten wat een boom nu eigenlijk doet groeien?
Onze breinfuncties maken deel uit van de vijf aggregaten die de Boeddha zag als het geheel dat een mens tot mens maakt: vorm (lichaam), waarnemingen, gevoelens, mentale formaties (gedachten, volitional activities) en bewustzijn. Achter geen enkele van deze vijf 'bundels' kunnen we een inherent, consistent of blijvend 'ik' vinden. Was dit wel zo, dan zouden we die kunnen sturen of naar ons hand zetten. Maar we kunnen absoluut niet eigenhandig sturen wat er met ons lichaam gebeurt (althans niet het feit van veroudering, aftakeling en sterven), evenmin wat we graag zouden willen voelen, waarnemen, denken of bewust van worden. We ondergaan al deze functies en kunnen ze hooguit leren inzien en aanvaarden. Wanneer we sterven, verdwijnen ze zoals ze ooit tot ontstaan zijn gekomen, ook ons brein.
Volgens de Boeddha is leven niets anders dan in het bestaan komen, leven, aftakelen, sterven en weer in het leven komen, om deze hele cirkel van samsara opnieuw te ondergaan. Dit wiel blijft maar draaien totdat we de uitweg vinden om dit onvermijdelijke lijden te laten stoppen. Dit is de verlichting (het nirvana) die voor eenieder bereikbaar is mits het doorgedreven oefenen van het achtvoudige pad van wijsheid, moraliteit en meditatie. De enige wijze om ons verder te ontdoen van karma, wat eigenlijk gewoon 'actie' betekent. Het komt erop neer geen karma meer te verwekken.


Verder bordurend op voorgaande bevindingen kunnen we met relatieve zekerheid stellen dat, wanneer we onze moederplaneet aarde blijven misbruiken (omdat we onze eenheid daarmee niet aanvoelen), we tevens een niet onbelangrijke invloed uitoefenen op het ons omringende universum. Wanneer het misgaat met de aarde, heeft dat ook zijn gevolgen ver daarbuiten. Als er zich steeds meer en heviger natuurrampen voordoen, hebben die evenzeer een oorsprong in de veranderende bewegingen op en rond de zon, de maan en planeten rondom ons. Recentelijk neemt men zwaardere, zogenaamde zonnestormen of winden waar. Die op hun beurt weer invloed uitoefenen op wat zich op de aarde afspeelt. Letterlijk alles is met mekaar verbonden. De mens kan zich onmogelijk onttrekken aan de gevolgen van zijn gedrag.

Sta me toe even vertrouwelijk te worden: ik word somtijds -vaker dan me lief is- bijna letterlijk verscheurd tussen wat ik voor mezelf graag zou willen, en wat ik besef als zijnde heilzaam voor anderen. Ik ben een man die alleen leeft en rondtrekt. Het behoeft geen tekeningetje om duidelijk te maken dat ik me regelmatig alleen en eenzaam kan voelen. Vaak de tederheid van een vrouw mis. Graag wil ik hier aan toevoegen dat ik in moeilijke momenten veel steun ondervind in de woorden van één van mijn leraren, Tenkei Roshi. Hij vertelde ons tijdens een dharma-toespraak over zijn grote voorbeeld, Maezumi Roshi, die het woordje 'alone' heel natuurlijk kon opsplitsen in 'all one'. Heel wijs. Heel toepasselijk me dunkt.

Het is en blijft een klassieke uitspraak -waarvan ik de auteur niet ken-:
"It's a good man's destiny to travel alone all along the path."
Ik voeg hier graag aan toe:
"But when he could leave something substential behind in the hearts and minds of those he encountered underway, his journey surely will bring him somewhere."  

Kampot, Cambodja.

Recentelijk heb ik enkele emails ontvangen van het thuisfront waaruit ik kan opmaken dat, na de terroristische aanslagen in Brussel, de Belgische samenleving verder dreigt te polariseren en dus te verharden.
Evenwel in Zuidoost-Azië verblijvend, kon ik de gebeurtenissen van maart jongstleden op de voet volgen via de internationale journaals van CNN en BBC.

Het zal allicht niet abnormaal klinken dat, wanneer dergelijk onnoemelijk leed zich zo dicht bij huis voordoet, dit nog dieper -en dus persoonlijker- raakt. Alhoewel we daar niet hypocriet moeten over doen: lijden en onrecht worden door elk mens, waar ook in de wereld, hetzelfde ervaren. "Every person's blood is red. Every person's tears are salty." (Dharmapada). De Boeddha was daar zeer duidelijk over.

Het is begrijpelijk dat mensen zich vragen gaan stellen bij het hoe en waarom van dergelijk zinloos geweld en lijden. Want het lost niets op, integendeel het is als brandstof gieten op een reeds bestaande vuurhaard. Dat dit hoogstwaarschijnlijk ook de bedoeling was maakt het nog meer cynisch.
Inherent aan het leven zelf is er al zoveel onvermijdelijk lijden: geboren worden, opgroeien met vallen en opstaan, ziek en ouder worden, aftakelen en tenslotte sterven...het behoort allemaal tot eenieders lot in samsara. Het is al niet eenvoudig om dit soort lijden te verstaan en bijgevolg te kunnen aanvaarden.
Het is eveneens begrijpelijk dat we als 'gezond' denkend mens ons kunnen opwinden -zelfs verdomd kwaad worden- wanneer ontspoorde medemensen onmenselijke gruweldaden hier bovenop aan toevoegen.
'Als mens kunnen we niet vermijden dat er in ons gedachten en gevoelens opkomen die negatief zijn maar we kunnen wel beletten ons ermee te identificeren.' Herinner je je dit eerder gepubliceerde artikel dd 2/8/'10?
Het blijft echter nuttig jezelf de vraag te stellen: "Ben ik een deel van het probleem of een deel van de oplossing?" Al hebben we volgens de Boeddha de morele plicht om onrecht aan te klagen -er zeker niet lafhartig de ogen voor te sluiten- emotionele reacties van kwaadheid, en de zaken verder laten escaleren met verhitte discussies, lossen het probleem evenmin op.

De basisvraag is: "Kunnen mensen van verschillende overtuigingen samenleven?"

Wanneer men de verschillen in religieuze, spirituele, levensbeschouwelijke, economische of politieke opvattingen wil beslechten met geweld of het gebruik van wapens, zijn er enkel verliezers te vinden. Op de begraafplaatsen van de strijdende partijen zal je telkenmale weer de graven zien van iemands vader, moeder, dochter, zoon, broer, zus, nicht of neef...
Overigens zal de zogenaamde overwinnaar alsmaar opnieuw geconfronteerd worden met gevoelens van frustratie, wrok en vernedering bij de overwonnen partij. En dit zal zo zijn gevolgen blijven hebben over generaties heen. Bijgevolg is er geen overwinnaar want het conflict is geenszins opgelost. Kunnen we dit gegeven bevestigd zien in het feit dat nogal wat fanatieke moslims blijven spreken over hun strijd tegen de 'kruisvaarders'? Moeten we niet teruggaan naar de vroege middeleeuwen om dit begrip te kunnen duiden?

Volgens de (verondersteld) authentieke woorden van de Boeddha lezen we in de Dharmapada: "There is no true fellowship possible with the ignorant." Met onwetenden bedoelde hij diegene die (vooralsnog) geen inzicht hebben verworven in de Dharma of universele wetmatigheden van het bestaan. De overgrote meerderheid van de mensen is verblind, in de eerste instantie omdat hun ego-gerichte, zintuiglijke waarnemingen enkel op zoek zijn naar bevredigende sensaties. In tweede instantie omdat hun verstandelijke vermogens hen nooit kunnen doen inzien wat eenvoudigweg niet binnen de begrensde concepten van taal en denken valt. Met andere woorden : aan een kleuter kan je de relativiteitstheorie van Einstein niet uitleggen. Deze onwetendheid beperkt zich niet tot ras, gender of levensovertuiging.
Het gaat hier over ons op-los-zand-gebouwd ego, een verdwalende constructie die we uit zelfbehoud, en in onze zoektocht naar identiteit, in het leven roepen. Neem een kijkje in de menselijke geschiedenis :"According to the Buddha's analysis, all the troubles and strife in the world, from little personal quarrels in families to great wars between nations and countries, arise out of this selfish 'thirst'. From this point of view, all economic, political and social problems are rooted in this selfish 'thirst'. Great statesmen who try to settle international disputes and talk of war and peace only in economic and political terms touch the superficialities, and never go deep into the real root of the problem." ('What The Buddha Taught', Walpola Rahula).

De aldus gecreëerde, dualistische individualiteit 'ziet' de eenheid van alle fenomenen niet en zo ontstaat de tegenstelling tussen het 'ik' en de/het andere. Tussen 'mij' en 'zij'. Tussen mijn opvatting, mijn mening, mijn situatie, mijn conditie en die van de anderen. We denken over het grote gelijk te beschikken en wie in dat concept niet past, heeft ongelijk. Het maakt daarbij niets uit of je vertrekt vanuit een atheïstisch, christelijk, islamitisch, hindu of boeddhistisch standpunt. Het zijn allen slechts denkbeelden en structuren waaraan we ons vastklampen. Volgens de Boeddha heeft het geen zin het vlot dat je naar de andere oever kan brengen, verder mee te zeulen eenmaal je die andere oever bereikt heb. Een diepgaand inzicht in de natuurlijke wetmatigheden laat zich niet vertalen in fanatieke 'wellens-nietens' standpunten. Als anderen die zo nodig op deze manier willen opdringen, betekent dit niet dat wij ons moeten bezondigen aan dezelfde domheid.

Volgens de Boeddha is het onmogelijk een voedende relatie op te bouwen met anderen die zich volledig opsluiten in hun eigen gelijk. Tenzij je een bodhisattva bent geworden, blijft het als mens vrijwel onmogelijk om iedereen te vriend te zijn. In het gezelschap moeten vertoeven van mensen die je helemaal niet liggen, is één van de vele vormen van 'unsatisfactoriness' die hij aanhaalde als zijnde duhkha, of in dit geval als mentaal lijden.
Hij voegde daar aan toe dat, in het geval deze totaal tegenovergestelde partijen mekaar ontmoeten en het dus tot een confrontatie komt, agressie nooit een bevredigende oplossing kan bieden. Zulks zou enkel maar meer toekomstig, negatief karma tot gevolg hebben. Wat tot uiting komt wanneer daders en slachtoffers samenkomen, zoals bij terroristische aanslagen bv. Ja, ik besef het, dit is moeilijk te verteren materie. Daarover wil ik in een later artikel verder uitweiden.
Maar in het geval van een confrontatie is het geraadzamer dat ieder gewoonweg het eigen pad vervolgt, zonder geweldplegingen of overbodige discussies. Het is een kwestie van ruimte geven aan mekaar. "When you are not putting out any aggression; therefore you are not inviting any aggression."
Vreedzaam co-existeren wordt dit genoemd. En of dit kan? Hangt af van de mate van wijsheid en verdraagzaamheid van de opponenten en diegenen van wie verwacht wordt dat ze hen ethisch-morele bijstand verlenen.

Het blijft natuurlijk de vraag of een intolerante geloofsovertuiging, die berust op dogma's die je moet geloven zonder dat je ze inzichtelijk kan of mag onderzoeken, zich überhaupt kan integreren in een samenleving die vrijheid van meningsuiting hoog in het vaandel voert. Voortbordurend op het voorgaande kunnen we weinig anders dan deze vraag ontkennend te beantwoorden. Hoezeer progressief links-sociale en groene politieke stromingen ook hun (verdienstelijke) best doen: 1+1 zal nooit 3 worden. Een verwende peuter met afwijkend gedrag kalmeer je niet met een verse luier en een lekstokje.
Al mag het tijdelijk de wonden verzachten, het baat weinig om samen een kaarsje aan te steken, bloemen of knuffelbeertjes neer te leggen op de plek des onheils.

De Boeddha leert ons dat we enkel de onheilzame tendenzen in onze gedachten, woorden en daden kunnen overkomen door ze bij de wortel af te snijden. Dit is hoe we moeten leren omgaan met onze menselijke tekortkomingen. Een bescherming tegen het overtollige lijden dat we anderen en onszelf aandoen.
Profeten, van welke godsdienst ook, die de verdelging van andersdenkenden prediken, zullen de bron van dit lijden blijven voeden.
Een oorlog kan nooit heilig zijn. Dat is een contradictio-in-terminis.

Met deze woorden wil ik de zaken niet verder op scherp zetten, evenmin onder het tapijt vegen. Het boeddhisme vertegenwoordigt de middenweg. Niet de extremen van hedonisme of zelftuchtiging. Bevrijdend inzicht in de wetten die alles wat leeft zijn betekenis en bevrijding aanbiedt. Enkel wanneer we ons eigen aandeel in het probleem beseffen en aanpakken, kunnen we enige invloed uitoefenen ter verbetering van de wereld. Er is niets anders waar we enige vat op hebben. Niemand kan een ander tot inzicht brengen. Zelfs al laat ik je duizend foto's van een banaan zien, je zal ze moeten eten om te beseffen hoe ze smaakt.
Wijsheid is wat een mens nodig heeft om diep en eerlijk in zichzelf te kunnen kijken. Wanneer die wijsheid kan vergezeld worden van medeleven, kunnen we op zijn minst de problemen beter duiden, aanvaarden en naar een opening zoeken om er mee om te gaan. En die opening is er altijd. Onze ware, menselijke natuur -die energetische kern die uit de één-en-ondeelbare universele energie bestaat die alles doet leven, is van nature verdraagzaam, goedhartig, medelevend en liefdevol. En dat geldt voor ieder levend wezen, hoe vreemd dit ook mag klinken. We zijn te vergelijken met een ajuin, waarvan je vele lagen en geledingen kan afpellen tot je op de kern terechtkomt.

Dit alles betekent nu ook weer niet dat we onze langzaam verworven wijsheid zomaar te grabbel moeten gooien van onverdraagzame en domme individuen (want dom zijn onverdraagzame mensen zeker). Er is geen liefde en respect voor anderen mogelijk zonder respect en liefde voor zichzelf. Of zoals wetenschappelijk analist Brice De Ruyer dit toepasselijk verwoordde tijdens een tv-interview: "Harde criminelen, die het geweld tegen zichzelf niet schuwen, hebben geen enkel probleem met het plegen van gewelddaden tegen anderen." Vandaar dat terroristen, die vaak reeds een verleden hebben van ordinaire misdaden tegen gemeenrecht, alvorens ze zich laten radicaliseren en meeslepen door nog gemenere individuen, vervolgens zichzelf en hun slachtoffers meeslepen in de dood.

Domweg alle deuren en ramen in je woonst openzetten, zal er enkel voor zorgen dat de tochtwind de binnenkomende energie even snel weer naar buiten blaast. Daar wordt niemand beter van.
Je deur openen voor wie aanklopt met de vraag naar je steun, begrip, medeleven of medevreugde, maakt je hart groter.

Het vraagt enige levenskunst om het verschil tussen beiden te (h)erkennen.

Ik heb reeds geruime tijd een behoorlijke fascinatie gecreëerd voor het 'Bhavacakra', de typische Tibetaanse muurschildering die ook wel 'The wheel of existence' wordt genoemd. In het pre-Chinese Tibet kon je deze grote muurschilderingen vrijwel vlak achter de ingang van elk boeddhistisch klooster vinden. Net zoals wij in onze westerse woningen gewend zijn een spiegel op te hangen in de inkomhal van onze woningen, om onszelf te keuren bij het binnenkomen, en vooral bij het verlaten van de woonst, was het hierbij de bedoeling de mensen die het gebouw betraden of verlieten, een soort spiegel aan te bieden. Echter niet meteen om hun ijdelheid te strelen, maar eerder om hen te wijzen op hun levenssituatie in het 'samsara' (the cycle of death and rebirth, wich propels people from one life to the next; the transience and restlessness of mundaine existence).

Ik wil echter niet belerend zijn, en daag de lezer van deze blog dus uit om verdere informatie op te zoeken via internet. Daar kan je een meer uitgebreide verklaring lezen over de 3 hoofdvergiften, de 6 psychologische zijnstoestanden en de 12 links van onderling afhankelijk ontstaan. Heel boeiende materie trouwens, althans voor wie niet angstig is om zichzelf te confronteren.

Ik heb onderstaande, nieuwe versie aangevat en uitgewerkt tijdens mijn huidig verblijf in Kampot, Zuid-Cambodja. Nochtans is ze niet helemaal uitgepakt zoals ik aanvankelijk gehoopt had. Daar ik dit soort werk maak met simpele waterverf-potloodjes, weliswaar van de sublieme Faber Castell kwaliteit (notabene enkel te vinden in Thailand), en mijn huidig doosje van 12 zo goed als opgebruikt was, werd de uitdaging er nog groter op. Het is geworden wat het is. Dat het me uiteindelijk gelukt is om met kleine stompjes potlood, nog amper vast te houden, het werk te voltooien, maakte het voor mij des te boeiender. Dat het werk tijdig afgeraakt is, en op de valreep nog kon gekopieerd, -en dus gemultiplieerd-, worden net voor Vesak (de verjaardag van Boeddha's geboorte, verlichting en heengaan) morgen (20/5), stemt me extra tevreden. Je houdt het niet voor mogelijk dat ik in een godvergeten uithoek als Kampot, een degelijke kopieerzaak kon vinden. Dit staat me echter toe morgen sommige mensen blij te maken met een persoonlijk geschenkje.

Zelf hou ik eraan, nooit eerder de persoonlijke transmissie gekregen hebbend om de Dharma officieel door te geven, met mijn bescheiden talent dit wel te kunnen verantwoorden. Er zijn monniken in het Thaise Wat Pah Nanachat die me al te eerbiedig 'venerable artist' noemen. Teveel eer voor deze simpele geest die enkel een bijdrage wil leveren aan het verspreiden van de Dharma, de Boeddha's wijsheden. Enkel voor wie daar in geïnteresseerd is. Je kan immers niemand een inzicht aanpraten.

Ter aanvulling: ik heb inmiddels setjes klaar met ongeveer 20 kwaliteitskoppies. Deze kunnen geleverd worden op 'postcard-format' (met een handgeschreven 'quote' van de Boeddha). Ik probeer uit of ik deze zaken in de toekomst kan opsturen, en dus ten gelde kan maken voor mijn humanitaire projecten in Vietnam. Zo ondersteun ik mijn persoonlijk project om studenten van onvermogende ouders te laten afstuderen, en de Boeddhistische 'nunnery' Duc Son Pagoda, die zich (zonder overheidssteun) ontfermt over ongeveer 150 wezen en zwaar misvormde kinderen, slachtoffer van het immer aanwezige 'agent orange' syndroom.

Al beschik ik momenteel nog niet over de efficiënte omkadering, het is allemaal nog in de 'opbouw-fase'.

In navolging van mijn hoofdleraar 'Thich Nhat Hanh', maar ook van mijn andere leraars 'Lama Khen Rinpoche Lhundrup Rigsel, en Tenkei Roshi, kan ik niet anders dan mezelf op te stellen als een geëngageerd adept van de grote psycholoog, Buddha genaamd. Al realiseer ik mezelf dat dit niet altijd de aanbevolen weg is, het is simpelweg de enige die ik kan en mag bewandelen. Het is gewoonweg mijn te volgen pad.

Met welgemeende dank voor jullie interesse.