Ik geef het niet graag toe -het is immers zoveel leuker om over positieve zaken te berichten- maar mijn verblijf in Vientiane maakt me niet vrolijker, intensifieert zelfs de spirituele crisis waarin ik me reeds enige tijd bevind.

De Laotiaanse hoofdstad is nog weinig te vergelijken met de rustige stad die ik samen met Ward twee-en-een-half jaar geleden voor het eerst aandeed. Niet enkel wordt de stad momenteel overspoeld door massa's toeristen (ditmaal ook opvallend veel Aziaten onder hen), het verkeer is sinds ik hier laatst verbleef ongelooflijk toegenomen. Niet eerder meegemaakt dat je zo lang moet wachten om de straten veilig te kunnen oversteken. Quasi overal zijn de voetpaden onbegaanbaar vanwege kriskras en lukraak gestationeerde dikke auto's. Er worden volop oude gebouwen gesloopt en nieuwe opgetrokken, met het bijhorende lawaai van sloophamers, klopboren en slijpschijven. Ik heb al zeker een 20-tal nieuwe hotels, bars en restaurants opgemerkt in mijn directe omgeving. De mij bekende gelegenheden zijn gerenoveerd en uitgebreid. Het is onbegrijpelijk hoe snel de expansie-drift hier toeslaat. Om diverse politieke en economische belangen investeren buitenlandse bedrijven gretig in dit land. De mensen die ik hier eerder heb leren kennen vinden het vrijwel unaniem een normale, of op zijn minst een onvermijdelijke evolutie. Gisteren maakte ik nog in gedachten (en las daar toevallig vandaag een krantenartikel over) de vergelijking met het koninkrijk Bhutan. Blijkbaar slaagt men er daar wel in om vooruitgang en welzijn om te zetten in een BNG, het bruto-nationaal-geluksgevoel. Recentelijk heeft de Bhutaanse regering nog beslist enkel ecologisch verantwoorde voedselproductie toe te staan. Over de enorme voordelen van de respectvolle wijze waarop het land met de zogenaamde onvermijdelijke evolutie omgaat, wil ik hier niet uitweiden. Het volstaat om te vermelden dat de waterlopen er nog zuiver water bevatten en de bevolking er zich gelukkig voelt. Dat je daar als buitenlands toerist harde dollars moet voor neertellen neem ik er voor lief bij. De bescherming van natuur en cultureel patrimonium heeft een prijs. Het houdt op zijn minst een soort platvloers toerisme, enkel op zoek naar goedkoop vertier, buiten de grenzen. Het mag daarbij vermeld worden dat de koninklijke familie van Bhutan steeds meer haar macht heeft overgedragen aan een democratisch verkozen regering.

Evolutie mag inderdaad onvermijdelijk zijn, het mag duidelijk wezen dat daar meedere wegen toe leiden. Economische wetmatigheden kunnen bekeken worden vanuit een menselijke hoek. Ik heb het al eens eerder vermeld, de Boeddha heeft concrete aanwijzingen gegeven over hoe dit te verwezenlijken met respect voor jezelf, de medemens en de ons omringende natuur. Daarvoor moeten we echter de onbegrensd egoistische belangen van onze hebzucht overwinnen. Onmogelijk? Het vraagt moed en inzicht, dat wel. En een mensheid die achter wereldleiders gaat staan die die moed hebben. Democratie betekent dat het volk de leiders krijgt die het wil, of verdient. Wij zijn sociale wezens, asociaal gedrag hoort daar niet bij.

Maar ja, die spirituele crisis...
Wederom wil ik Robert Hartzema citeren, in de hoop geen problemen te krijgen met zijn uitgeverij. Het is echter een bekende boeddhistische uitspraak dat 'het schenken van de dharma alle andere giften overstijgt'. Ik ben Robert zeer dankbaar voor zijn verhelderende woorden, maar uiteindelijk doet hij niets anders dan het doorgeven van oeroude wijsheden. Die kan niemand 'claimen'. Thich Nhat Hanh besloot indertijd, toen ik mocht verblijven in Plum Village, elke dharma-toespraak met de vermelding dat het niet ging om zijn woorden maar om de leringen van de Boeddha. Zulks siert de waarlijk grote leraars. Op dit ogenblik betekent R. Hartzema voor mij een geschikt leraar -zei het dan via zijn boeken- en ik denk dat ik op deze wijze een bescheiden promotie kan maken voor zijn schitterende inzichten.

..."Die spirituele crisis is meestal heel vruchtbaar, maar als je er middenin zit, kan de hopeloosheid je naar de rand van de afgrond brengen.
...Sommige inzichten zijn zo onthullend dat je ze moeilijk onder ogen durft te zien. Je kunt geen kant meer op. Je ziet dat alles waar je je vroeger aan vasthield -opvattingen, denkbeelden, emotionele drama's, seks, boeken over spiritualiteit- allemaal uitvluchten zijn en er niets wezenlijks is veranderd. Je ziet hoe je jezelf voortdurend voor de gek houdt uit angst om je eigen identiteit te verliezen. Je ziet de volstrekte zinloosheid van alle zaken die je vroeger zo belangrijk vond. Je voelt hoe het leven tussen je vingers doorglipt, elk moment verdwijnt en nooit terugkomt. Je voelt dat je ouder wordt, en je jeugdige overmoed verbleekt. Maar je ziet geen uitweg. Dat is wanhoop. Als je in die wanhoop blijft steken, dan zijn deze inzichten wel waar, maar worden ze een vorm van nihilisme. En als je je er helemaal aan overgeeft, raak je aan de drank, drugs of erger.

Het is belangrijk om een spirituele crisis als zodanig te onderkennen. Het is geen puberteitscrisis, geen midlife-crisis, geen jobcrisis, geen huwelijkscrisis, het is een existentieel gat waar je in valt, en op zich is dat positief. Geen enkel werkelijk inzicht kan ontstaan zonder dat je afdaalt tot de bodem van je ziel. Dit kun je lezen in alle levensverhalen van belangrijke leraren, en in de symbolische zoektochten uit de wereldliteratuur."....

Ik zou dit niet beter hebben kunnen verwoorden. Het is de nagel op de kop, exact waar ik doorheen moet momenteel. Vientiane, of andere drukke steden onderweg, zou ik mogelijk beter vermijden maar ik blijf afhankelijk van deze plaatsen voor mijn visum-formaliteiten. Maar moet ik zonodig terug naar Vietnam? Wat bindt me daar op dit ogenblik? En waarom was er geen plaats voor mij in Wat Pah Nanachat? Was mijn motivatie niet puur op de graat? Momenteel weet ik het niet meer zo goed. Mogelijk is Nepal een betere optie. Maar waarom? Omdat ik daar goede herinneringen aan heb? Of moet ik toch maar eens naar Bhutan? Of moet ik gewoon leren zwijgen en het leven nemen zoals het zich aandient? Sloof je vooral niet uit in het vinden van antwoorden op deze vragen. Die moet ik zelf vinden.

"Make an island unto yourself." waren een van de Boeddha's laatste woorden. Daar moet ik nog stevig over mediteren.